Hoe blijf je betrouwbaar in een fake informatiemaatschappij?
Vind je het mooi? Afgelopen zomer hier terecht gekomen, dichtbij Munchen. Zo’n zuid-duits woud heeft hoge bomen met een dicht bladerdak, zacht licht dat door de bladeren valt, een zacht stromend beekje, vogelzangen, koel en frisse lucht met de geur van dennen en bloemen, en een rustige sfeer voor een romantische wandeling met je geliefde!
#nietdus Fake! Dit is wat je binnen 5 minuten in elkaar draait vanaf je zolderkamer in Winschoten met behulp van Nightcafe en ChatGPT. En dat zonder al teveel kennis en kunde (creatief tekenen en creatief schrijven is nooit mijn hobby geweest). Simpelweg door in te typen ‘beschrijf een romatisch duits bos’.
En dit is dan een simpel voorbeeld in een tijdperk waarin deze AI-technologie nog maar in de kinderschoenen staat. Met de eerste kleine stapjes, af en toe vallen als een baby. Vergelijk het met de eerste zoekmachines (Altavista, 1995!) waarmee je nog niet eens twee losse woorden tegelijkertijd kon gebruiken. En (weten we het nog) relevantie? Tot op de dag van vandaag weet ik zeker dat de resultaten meer op basis van nabijheid waren zonder al teveel algoritme 🙂
De zoekmachines zijn inmiddels wel voorbij de pubertijd … wat als AI daar ook komt?
Martijn Broekhuizen marcheert in het Harvard Yard in een stijlvolle academische toga, omringd door andere afgestudeerden. Na een indrukwekkende speech van de universiteitsleider, wordt het publiek opgeroepen om de diploma’s uit te reiken. Martijn loopt naar het podium, waar hij zijn diploma van een universiteitsfunctionaris ontvangt. Hij draagt zijn diploma met trots, zwaaiend naar familie en vrienden die in de menigte zitten. De ceremonie eindigt met de universiteitsleider die de nieuwe afgestudeerden aanmoedigt om de wereld te veranderen en hun kennis en vaardigheden te gebruiken voor het greater good.
Fake -> Alleen nog mijn gezicht erin zetten en klaar? Ook niet waar maar bewijs het maar eens? Het is simpel mogelijk om rond deze ‘droom’ van mij veel fake informatie te (laten) genereren. Een eigen insta dat gevuld wordt met ChatGPT met anti-datering naar mijn collegetijd? Verzin er een paar vrienden bij die je ook laat maken, een paar krantenartikelen, etc. etc. Zeg maar insta-filter maar dan *100!
Nog steeds een simpel voorbeeld … echter denk even maanden, jaren verder. Hoe weet jij als gebruiker van (digitale) informatie nog wat de waarde is? Stel dat 50% van de informatie niet helemaal meer klopt, iets verdraaid is of zelfs helemaal verzonnen?
Bovenstaande schetst een wereld die eraan komt waarin je niet goed meer de waarde van informatie kan inschatten. Veel wordt dan ook aangedrongen op het verhogen van ‘mediawijsheid’ -> hoe kun je beter in staat zijn om goed met (digitale) media en informatie om te gaan. Mooie site hierover m.b.t. nepnieuws en mediawijsheid: https://basicly.co/blog/weet-jij-hoe-je-nepnieuws-kunt-herkennen/.
Grote kans denk ik dat het terugkomt op concepten die we ook in de jaren van de verzuiling zagen, je gaat die informatie vertrouwen waarvan je het idee hebt dat de bron te vertrouwen is. Meer dan ooit: iemand die je kent en vertrouwt, jouw tv-kanaal, jouw favoriete nieuws-site of social media bubbel. Een fenomeen dat denk ik alleen nog maar de informatie-bubbels in onze maatschappij gaat versterken. Je leest wat je al wist van mensen en media die hetzelfde denken … en wellicht is het steeds minder relevant daarbij of het ‘echt’ is of ‘fake’. Dat onderscheid is immers zeker met ChatGPT, AI, fake video’s etc. etc. niet meer te maken. En maakt het uit?
We krijgen dus een leefwereld waarin (de een beter dan de ander) we zelf onze context kiezen en de waarde van waarheid en informatie relatief wordt. Je ziet het steeds meer in de context van jouzelf en van jouw omgeving (lokaal of internationaal). De waarheid is gerelateerd niet zozeer aan of het gebeurd is maar aan wie het zegt.
De WOO
Aan de andere kant van het informatie-spectrum plaats ik even de WOO. Sinds kort werk ik bij de gemeente en waar ik al langere tijd de WOB-verzoeken ken is deze sinds mei 2022 uitgebreid naar de WOO. Dit is een nieuwe wet kort uitgelegd:
De Wet open overheid verplicht de overheid om informatie actief openbaar te maken. Dit betekent dat overheidsorganisaties proactief informatie moeten publiceren, zonder dat hier zelf om wordt gevraagd. Hierdoor krijgen burgers en bedrijven een beter inzicht in de besluitvorming. Ook kunnen zij beter controleren hoe de overheid zich verantwoordt. Overheden zullen diverse stappen moeten zetten om deze informatie actief openbaar te maken. Daarnaast blijft de passieve openbaarmaking van informatie van belang, waarbij personen of instanties een Woo-verzoek bij een overheidsinstantie kunnen indienen.
In Nederland is de openbaarmaking van overheidsinformatie erg gericht op controle (door journalistiek / burger). De wet is deels een antwoord op het verlies aan vertrouwen in de overheid; je kan aantonen door transparantie dat het goed is!
De WOO vergt een serieuze inspanning van overheid (ik zie nu een beetje wat het betekent in een gemeente). Zeker het pro-actief openbaar maken van informatie betekent feitelijk dat je over de gehele breedte van alle beleidsterreinen (er worden 11 categorieen benoemd) informatie eenduidig moet opslaan en ontsluiten. Dus uit al die losse mailboxen, appjes, word-documenten en wellicht zelfs fysiek beschreven aantekeningenblokken?! Zeker omdat er in Nederland geen verschil wordt gemaakt tussen ‘normale documenten’ en ‘officiele documenten’. Dit betekent dat ook concepten, mails van ambtenaren en andere informatie (databases) potentieel in de reikwijdte van de wet vallen.
nb. In andere landen (zie interessant onderzoek https://open.overheid.nl/repository/ronl-80ba3087a72f030d5deb0dede6e537e610907afd/1/pdf/openbaarmaking-van-overheidsinformatie.pdf) is dat onderscheid wel gemaakt. Mijn verwachting zou zijn dat ook in Nederland de komende jaren explicietere keuzes zullen volgen ook omdat de huidige reikwijdt wel erg arbeidsintensief en weinig duidelijk is.
Ok, dus aan de ene kant steeds minder waarde in informatie – klopt het? snel in de eigen context halen. En zeker overheidsinformatie zal snel gerelateerd worden aan de eigen bubbel. Met ook als grote kans dat de beleefde betrouwbaarheid van informatie vanuit de overheid steeds minder wordt. Immers er zijn ongelovelijk veel bronnen (fake of echt weet jij het nog?) van personen en plekken die jij vertrouwt die anders zeggen en het ook laten zien.
Aan de andere kant verplicht de overheid zich om transparanter te zijn. Logisch maar transparant betekent ook dat je per definitie laat zien dat het ook soms fout gaat. We zijn immers mensen; we doen ons best en scoren zeker een voldoende maar ook als je een proefwerk maakt haal je meestal niet een 10. In een wereld waarin de informatie in de eigen context, in de eigen bubbel wordt geduid is mijn stelling dat de nuance van ‘af en toe een fout’ niet gezien gaat worden. De kans is dus heel groot dat juist in de komende jaren de transparantie van de overheid juist kan gaan leiden tot meer wantrouwen. Elke keer als je ziet dat het goed gaat dan is dat logisch (immers het is toch de overheid, zo hoort het); als het misgaat dan past dat in een al bestaand beeld avn meer of minder fake bubbels…
#ietsomovernatedenken? En? Wie weet is dit stuk al geschreven door AI…
WOO vs Fake? WOO-F!